Czas Świąt Bożego Narodzenia to zawsze najbardziej wyczekiwany dla mnie moment w trakcie roku.
Ja żyję świętami już od pierwszych dni grudnia. Wtedy z mamą pieczemy razem bożonarodzeniowe pierniczki, które potrzebują troszkę czasu, żeby zmięknąć i nabrać aromatu. I które schowane są w pudełkach i regularnie podjadane przez moich braci i tatę. A poza pierniczkami planujemy inne świąteczne smakołyki.
I tak jak na samo Boże Narodzenie i drugi dzień świąt raczej co dom to obyczaj to wigilijne potrawy to jednak efekt długoletniej tradycji.
Jednak, tak właściwie dlaczego a wigilię jemy zupę grzybową czy barszcz z uszkami? Dlaczego pieczemy makowce i pierniki? Dlaczego powinno zjeść się rybę i popić kompotem z suszu? Co to jest moczka? A co to są rwaki? I czy w ogóle są jakkolwiek powiązane z wigilijnymi tradycjami? Zapraszam do artykułu :)
Wigilia, czyli najbardziej wyjątkowy wieczór w roku
Sam wigilijny wieczór to dla Polaków bardzo uroczysty i rodzinny czas. Dzielimy się wtedy opłatkiem, kładziemy sianko pod obrusem, śpiewamy kolędy i podajemy 12 potraw na stół.
Myślę, że w żadnym domu nie podaje się dokładnie tych samych potraw. Tradycje wigilijne każdego regionu troszkę się różnią.
Po swoim domu już widzę, że mimo że moi rodzice są z Kujaw, to jednak z różnych ich części i każdy pamięta przynajmniej jedną inną potrawę na stole wigilijnym z własnego dzieciństwa. To, co na pewno się powtarza to składniki, których się do tych potraw używa.
Tradycje związane z serwowaniem właśnie tych dań na wigilijnym stole wpisane były w wierzenia ludowe, przypisywały poszczególnym składnikom naszych potraw magiczną moc, która ochroni nas przed złem czy zapewni szczęście w nadchodzącym roku. A jakim składnikom i co dokładnie?
Dlaczego mak, grzyby i ryby na wigilię?
| Składniki | Co mają gwarantować | Potrawy z ich udziałem |
| Buraki | Nieprzemijająca uroda i długowieczność | Barszcz, barszcz z uszkami |
| Grzyby | Zdrowie, szczęście i dostatek | Zupa grzybowa, pierogi z kapustą i grzybami, krokiety z kapustą i grzybami, paszteciki z kapustą i grzybami, uszka do barszczu, rwaki z kapustą i grzybami, moskole z grzybami, mazowiecka zupa grzybowa, moskole z grzybami, kulebiak |
| Kapusta | Ochrona przed chorobami, życiodajna moc do obudzenia przyrody do życia na wiosnę | Pierogi z kapustą i grzybami, krokiety z kapustą i grzybami, paszteciki z kapustą i grzybami, groch z kapustą, szablok, rwaki z kapustą i grzybami, kulebiak |
| Ryby | Symbol Jezusa i zmartwychwstania, zdrowie i dostatek | Karp (karp po żydowsku, karp w galarecie, karp zatorski, klopsiki z karpia w galarecie, karp wędzony, karp w sosie piernikowym), śledzie (śledzie w śmietanie, w occie), ryba po grecku, pstrąg, sandacz, zupa ryba ze śledzi |
| Mak | Bogactwo, pomyślność | Kutia, makówki, kluski z makiem, makowiec, makiełki, kłosy, śliszki, kołocz, strucla z makiem |
| Suszone owoce | Symbol płodności i witalności, gruszki – długowieczność, jabłka – miłość i zdrowie, suszone śliwki odpędzanie złych mocy | Kompot z suszu, kutia, moczka, brząd, pamuła, racuchy z rodzynkami, suszynina, świszcz |
| Miód | Ochrona przed złem, radość i dostatek, pomyślność i długie życie | Kutia, piernik, kluski z makiem, kompot, świszcz, pierniczki, makowiec |
| Orzechy | Pieniądze i płodność. Orzech włoski – mądrość, laskowy – płodność, pojednanie i cierpliwość, migdały – symbol nowego życia i nadziei | Kutia, zupa migdałowa, moczka |
| Piernik | Dobrobyt, wyższy status społeczny | Moczka, pierniczki |
| Mąka | Pomyślność | Piernik, makowiec, strucla z makiem, pierogi, śliszki, wareniki, kulebiak |
I tak jak powyższe składniki będą się powtarzać w każdym domu to już wykorzystanie ich w zależności od regionu będzie trochę inne.
Różnice już widać, kiedy patrzy się na tradycje związane z podawaniem zup. Na wschodzie Polski najczęściej można spotkać barszcz z uszkami. Natomiast w centrum i na północy zupę grzybową, zupę rybną lub zupę z suszu. A na południu zupę migdałową. Oczywiście – ludzie migrują i wigilijne tradycje kulinarne też się mieszają i przechodzą z regionu na region. Jednak wciąż istnieje kilka typowych potraw dla danego regionu.
Potrawy wigilijne – lista w zależności od regionu
Kujawy
najczęściej jada się zupę z suszu lub zupę grzybową. Obowiązkowo podaje się szablok, czyli groch z kapustą (i czasem fasolą), potrawy z grzybami, śledzie, smażone ryby i kluski z makiem.
Pomorze i Kaszuby
Najbardziej popularna jest zupa rybna ze śledzi. Często można też spotkać brząd czy brządowa zupa, czyli zupę z suszonych gruszek. Na Kaszubach podaje się też dużo ryb – karpia często serwuje się w sosie czosnkowym, flądrę w galarecie, sieję w grzybach, a śledzie w jabłkach.
Mazowsze
Tradycyjną zupą jest barszcz z uszkami, który przywędrował ze wschodu, ale można też natrafić na mazowiecką zupę grzybową, czyli barszcz biały na zakwasie z kapusty i grzybów. Najbardziej popularne ryby to śledzie i karp.
W wielu domach można tez spotkać rwaki, czyli kopytka z ziemniaków serwowane z kapustą i grzybami. Popularne są też kłosy, czyli kluski z makiem na słodko, a im dłuższe i grubsze tym więcej pomyślności przyniosą w następnym roku.
Małopolska
Najczęściej jada się zupę grzybową z łazankami. Popularna jest też pamuła, czyli słodko-słony barszcz ze śliwek podana z podsmażoną cebulą i ziemniakami.
Z ryb zwykle jada się śledzie i ryby słodkowodne tj. karp (popularnym przysmakiem jest karp zatorski) czy pstrąg. Popularne są również moskole, czyli podpłomyki z ziemniaczanego ciasta, które serwowane są z grzybami, a także pierogi z kapustą i grzybami.
Lubelszczyzna
Tutaj zazwyczaj jada się barszcz z uszkami i dużo karpia. Bardzo popularne tutaj są klopsiki z karpia w galarecie i karp wędzony. Ulubionym deserem jest strucla z makiem.
Podlasie
Z zup można spotkać barszcz z suszonych grzybów. Najczęściej serwuje się:
- wareniki, czyli pierogi w kształcie półksiężyców z makiem lub kapustą i grzybami,
- kulebiak, czyli duży drożdżowy pieróg z kapustą i grzybami, śledzie,
- kutię, czyli pszenicę w makiem i bakaliami lub
- racuchy z rodzynkami posypane cukrem pudrem.
Do picia podaje się kompot z łodyg leśnych malin z miodem.
Wielkopolska
Z zup najczęściej serwuje się barszcz z uszkami. Popularne są też śledzie, szczególnie śledzie w śmietanie podane z ziemniakami lub śledzie w oleju rydzowym. Powszecny jest też karp, a w szczególności karp w sosie piernikowym i makiełki, czyli kluski utarte z makiem i cukrem pudrem oraz groch z kapustą. Często podaje się też ziemniaki gotowane w mundurkach. Na deser zazwyczaj serwuje się piernik i makowiec.
Górny Śląsk
Z zup popularna jest siemieniotka, czyli zupa z siemienia konopnego z kaszą jaglaną, zupa grzybowa z galuszkami, czyli podłużnymi kluskami i zupa migdałowa. Serwuje się dużo śledzi i karpi, a czasem spotkać można też gołąbki z kaszy perłowej i grzybów.
Z deserów popularne są śliszki, czyli drożdżowe bułeczki z makowym nadzieniem, kluski z makiem, kołocz, czyli rodzaj pieczywa z makiem lub białym serem i moczka, czyli rodzaj gęstej zupy z pierników, migdałów, rodzynek, suszonych śliwek i moreli, gruszek, orzechów i dużej ilości ciemnego piwa.
Dolny Śląsk
Popularną zupą jest zupa z kiszonej kapusty z grochem i grzybami, barszcz z uszkami i zupy rybne. Serwuje się dużo pierogów tj. pierogi ruskie, czyli z ziemniakami i twarogiem, pierogi z kapustą i grzybami czy pierogi z makiem i bakaliami.
Popularne są ryby słodkowodne, czyli karp czy pstrąg. Często serwuje się tez kutię, suszyninę, czyli rozgotowane owoce suszone podane w żurawinowym kisielu z goździkami i cynamonem, świszcz, czyli kasza jęczmienne z suszonymi śliwkami i miodem oraz kluski z makiem.
I tak jak patrzę na te tradycje to mój dom to troszkę tygiel tradycji z różnych regionów :p
My zawsze jadamy barszcz, ale z makaronem a nie uszkami, kompot z suszu na ciepło, karpia po żydowsku, rybę po grecku, śledzie w occie, pierogi z kapustą i grzybami, paszteciki, groch z kapustą, makowca, pierniczki. Moja mama gotuje jeszcze dla mojego brata ziemniaki w mundurkach. Więc troszkę z różnych regionów. Najważniejsze, że wszyscy są zadowoleni i że jesteśmy razem. Bo to i tak najważniejsze w święta. A u Was jak to wygląda? :)
